UNDERSCORE

Potemkin

Op verzoek van de organisatie van het Zomerparkfestival in Venlo maakt Graund iin 2009 nieuwe muziek bij de zwijgende film "Pantserkruiser Potemkin" van de Russische regisseur Sergej Eisenstein. De film uit 1925 gaat over de opstand op het oorlogsschip Potemkin, die de opmaat vormde voor de eerste Russische revolutie. De oorspronkelijke muziek bij de film werd gemaakt door Edmund Meisel, maar Eisenstein wilde dat er iedere tien jaar nieuwe muziek werd gemaakt voor zijn film.

De eenmalige live uitvoering van de muziek (met de film) vond plaats tijdens het Zomerparkfeest in Venlo, op 28 augustus 2009.Tijdens de repetities van 23 en 27 juli wordt er op beide dagen een integrale versie van de score opgenomen.

Met: Yo Smeets, Louw Houtvast, Martijn Hermans, Jornt Duyx en Frans Vink.

Pantserkruiser Potemkin (1925)

Pantserkruiser Potemkin

Pantserkruiser Potjomkin[1] (Russisch: Броненосец Потёмкин, Bronenosets Potjomkin) is een zwart-wit stomme film uit de Sovjet-Unie uit 1925, die geregisseerd is door Sergej Eisenstein en geproduceerd door Mosfilm. Het verhaal van de film, geschreven door Eisenstein en Sergej Tretjakov, is een gedramatiseerde versie van de opstand op de pantserkruiser Potjomkin in 1905.

Het is 1905: de matrozen aan boord van de machtige pantserkruiser Potjomkin komen in opstand nadat de kapitein van het slagschip Potemkin enkele bemanningsleden wil executeren omdat zij weigeren bedorven vlees te eten.

Onder aanvoering van matroos Vakulinchik groeit de opstand uit tot een muiterij waarbij de Potemkin koers zet naar Odessa.

Daar sluit de bevolking zich aan bij de muitende matrozen en besluit het regeringsgebouw te bestormen. Op de trappen bij de haven worden de ongewapende opstandelingen in een ongelijke en bloedige strijd neergeslagen door een bataljon kozakken van de tsaristische vloot.

In een laatste wanhoopspoging vaart de Potjomkin nog eenmaal uit om een allesbeslissende slag te leveren met de Russische vloot.

In 1958 kreeg “Pantserkruiser Potjomkin” internationaal aandacht als ‘beste film aller
tijden’. De visie van Eisenstein op cameravoering, symboliek en montage gold destijds als toonaangevend.
Op de Kunst- en Filmacademie wordt de film nog steeds gebruikt om te laten zien hoe essentieel cameravoering en montage zijn voor een indringend effect.

Achtergrond

Eisenstein gebruikte deze film om te experimenteren met montage, zodat de film een zo groot mogelijke emotionele invloed op het publiek zou hebben. Zijn experiment was zo succesvol, dat Joseph Goebbels zich zeer lovend uitliet over de film, die overigens wel verboden werd in nazi-Duitsland; ook in andere westerse landen is deze film enige tijd verboden geweest.

Trappen van Odessa

Verreweg de beroemdste scène is de slachting op de trappen naar de haven van Odessa, door het tsaristische leger. In deze scène marcheren de soldaten de trappen af, terwijl ze de opstandelingen en bevolking genadeloos neerschieten en neersabelen. Om extra drama aan deze scène toe te voegen liet Eisenstein een kinderwagen met baby erin de trap afrollen nadat de moeder door een kogel is getroffen. Deze scène heeft internationaal grote invloed gehad op filmers - onder meer op de Duitse Leni Riefenstah - en is vaak aangehaald in andere films, waaronder Amerikaanse producties als The Godfather, The Untouchables en Star Wars: Episode III: Revenge of the Sith.

Sergej Eisenstein

Rolverdeling

Aleksandr Antonov als Grigory Vakulinchuk
Vladimir Barsky als Commandant Golikov
Grigori Aleksandrov als Hoofdofficier Giliarovsky
Ivan Bobrov als Jonge slapende matroos (als I. Bobrov)
Mikhail Gomorov als Militante matroos
Aleksandr Levshin als Onderofficier
N. Poltavtseva als Vrouw met pince-nez
Prokopenko als Moeder van gewonde jongen
A. Glauberman als Gewonde jongen
Beatrice Vitoldi als Vrouw met kinderwagen
Sergei M. Eisenstein als Inwoner Odessa

Releasedatum:

24 december 1925 (Sovjet-Unie)

Regisseur:

Sergej Eisenstein

Camera:

Edoeard Tisse

Muziek:

Dmitri Sjostakovitsj, Edmund Meisel,meer

Scenario:

Sergej Eisenstein, Nina Agadjanova-Shutko, Nikolaj Asejev, Sergej Michajlovič Tretʹjakov

Editors:

Sergej Eisenstein, Grigori Aleksandrov

ORIGINELE MUZIEK

EDMUND MEISEL

De Duitse componist Edmund Meisel schreef ooit originele en opruiende muziek voor Eisensteins film, maar na 1945 was het ondenkbaar dat deze revolutionaire film met ’Duitse’ muziek opgetuigd werd.

NIKOLAJ KRJOEKOV

In 1950 werd een geluidsversie uitgebracht met een commentaarstem, matrozengejuich en slappe, niet speciaal voor de film geschreven muziek van de Russische componist Nikolaj Krjoekov.

SJOSTAKOVITSJ

In 1975 werd de film gerestaureerd en voorzien van ’nieuwe’ muziek van Dmitri Sjostakovitsj. Deze muziek werd evenmin speciaal voor de film gecomponeerd. De componist had er geen bemoeienis mee, omdat hij toen al terminaal ziek was. Het Sovjet-Russische staatsfilmbedrijf Gosfilmofond, dat Pantserkruiser Potemkin ter gelegenheid van zijn vijftigste verjaardag had gerestaureerd, stelde een nieuwe muzikale begeleiding samen uit fragmenten van een aantal symfonieën van Sjostakovitsj. De Vierde, Vijfde, Achtste, Tiende en vooral de Elfde symfonie ('Het jaar 1905'), die geïnspireerd is op hetzelfde tragische revolutiejaar. Hierin gebruikte Sjostakovitsj dezelfde revolutieliederen als Meisel in 1926 voor zijn partituur had gebruikt.

Het is wonderbaarlijk hoe goed Sjostakovitsj en Potemkin soms bij elkaar passen. Dikwijls valt echter op dat die muziek niet specifiek bij deze beelden hoort en andersom – vooral wanneer de ene symfonie bruut wordt afgebroken om plaats te maken voor de volgende.

Paradox Trio, Mum (2002), Pet Shop Boys (2004), Del Rey & The Sun Kings (2007)

De afgelopen jaren hebben zich meerdere componisten, ensembles en bands door Eisensteins meesterwerk tot nieuw werk laten inspireren. Wie wil zien en horen welke muziek het best bij Potemkin past, en of de film er inderdaad actueler en toegankelijker van wordt, moet Pantserkruiser Potemkin minstens vijf keer kijken: met de muziek van Meisel natuurlijk, maar ook met de balkaneske freejazz van het Paradox Trio, de psychedelica van Del Rey & The Sun Kings (2007) en de minimalistische soundtrack die de IJslandse sprookjesband Múm er in 2002 bij maakte. De technokitsch-met-een-boodschap-score van Pet Shop Boys (2004) verdient eveneens een kans. Behalve een soort Idols met Potemkin-scores, is zo’n vergelijking een interessant experiment in beeld en geluid; het bewijst maar weer eens de stelling dat geluid tenminste de helft van een film is. In de muzikale begeleiding vindt elke zwijgende film zijn voltooiing, en dat brengt voor de componist een grote verantwoordelijkheid met zich mee.

Als luister- en kijkproef diende het beroemdste en meest invloedrijke fragment: de veel besproken, bejubelde, geciteerde én geparodieerde trappenscène. De trappenscène vormt het dramatische hoogtepunt van Pantserkruiser Potemkin: hij is snel en ritmisch gemonteerd, en zit vol symbolische beelden, waarin emotionele close-ups worden afgewisseld met massale totaalshots. Binnen een tijdsbestek van nog geen acht minuten maakt Eisenstein duidelijk dat er wel een revolutie moest komen.

MICHAEL NYMAN

De legendarische filmklassieker Pantserkruiser Potemkin heeft een nieuwe partituur. Het meesterwerk uit 1925 van Sergej Eisenstein is opnieuw op muziek gezet door de Britse componist Michael Nyman, onder meer bekend van zijn filmmuziek voor Jane Campions The Piano. Nyman levert een energieke score, geschreven in zijn persoonlijke variant van minimal music. Analoog aan de koortsachtige gebeurtenissen en de snelle montage van de film raast de muziek van Nyman onvermoeibaar voort en zet het publiek direct midden in de actie. In het Muziekgebouw aan ‘t IJ zal Nyman met zijn voltallige band de muziek live uitvoeren bij de vertoning van de nieuwe, gerestaureerde versie van de film.

GRAUND (2009)